Zonguldak’ın madencilikle şekillenen geçmişi, emeğin ve sanayinin izlerini taşıyan 160 yıllık belgesel hafızası bir kez daha sahipsiz bırakıldı. Kent tarihinin en kıymetli arşivlerinden biri olan Karbonifer Arşivi, sergilenmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması vaadiyle taşındığı Belediye Kültür Merkezi’nden çıkarıldı. Bu karar, yalnızca bir arşivin değil, Zonguldak’ın kolektif belleğinin de kapı dışarı edilmesi anlamına geliyor.
Zonguldak'ın yaşayan tarihi. Karbonifer Arşivi, kökleri 1865 yılına, Bahriye Nezareti dönemine uzanan Ereğli Kömür Havzası Maden Müdürlüğü’ne ait kitaplar, defterler, resmi yazışmalar ve çok sayıda özgün belgeden oluşuyor. Zonguldak, Bartın ve Karabük’ü kapsayan Türkiye’nin tek taşkömürü havzasına ilişkin bu belgeler; yalnızca madencilik tarihini değil, aynı zamanda emek mücadelesini, sanayileşme sürecini, devlet–sermaye ilişkilerini ve madencilik eğitimini de tüm açıklığıyla gözler önüne seriyor.
Yaklaşık 30 yıl boyunca Ekrem Murat Zaman ve Mustafa Yüce tarafından büyük bir özveriyle toplanan, korunan ve bugüne taşınan bu arşiv, akademisyenler, araştırmacılar ve kent tarihine ilgi duyanlar için eşine az rastlanır bir kaynak niteliği taşıyor.
KENT KİTAPLIĞI VAADİ VE BOŞA ÇIKAN UMUTLAR
Karbonifer Arşivi’nin halka açılması ve bir Kent Kitaplığı ya da kent müzesi çatısı altında değerlendirilmesi fikri yıllardır gündemdeydi. Bu amaçla çok sayıda yerel yönetici ve iş insanıyla görüşmeler yapıldı; ancak somut bir adım atılamadı. Son olarak arşiv, 6 Haziran 2024’te, Zonguldak Belediye Başkanı Tahsin Erdem’in onayıyla, belediye personeli ve araçları kullanılarak Belediye Kültür Merkezi’ndeki bir depoya taşındı. Burada envanter çalışması yapılması, belgelerin tasnif edilmesi ve teşhir-tanzim sürecinin başlatılması planlandı. Hatta Kent Kitaplığı projesi için sponsor desteği önerileri de masaya konuldu.
Ancak aylar geçmesine rağmen bu yönde tek bir somut adım bile atılmadı.
BU KARAR BEKLENMİYORDU
Süreci değerlendiren Ekrem Murat Zaman, yaşananları “Zonguldak gerçeğinin en çarpıcı örneklerinden biri” olarak tanımladı. Kentlerin kimliğini kültürel miraslarıyla koruyabildiğini vurgulayan Zaman, Zonguldak’ın ekonomik ve sosyal gelişiminin taşkömürünün bulunmasıyla başladığını, kömür, demir ve enerji sanayisinin Cumhuriyet döneminde de kentin kaderini belirlediğini hatırlattı.
Ereğli Kömür Havzası’nın merkezinde yer alan Zonguldak’ın, bu nedenle Türkiye endüstri tarihinin ortak belgesel mirasını barındırdığını ifade eden Zaman, Karbonifer Arşivi’nin yalnızca geçmişi anlatan belgelerden ibaret olmadığını söyledi. Zaman, Karbonifer Arşivi’nin; kömür madenleri, maden işverenleri, yerli ve yabancı sermaye ile devlet arasındaki ilişkileri ortaya koyan çok kapsamlı bir içeriğe sahip olduğunu belirtti. Bu arşivin, araştırmacılara yıllarca çalışma alanı sunabilecek nitelikte olduğunu vurguladı. Uluslararası Arşiv Konseyi’nin arşivlere yüklediği “hesap verebilirlik, şeffaflık, ortak belgesel miras ve toplumsal hafıza” misyonuna dikkat çeken Zaman, bu belgelerin yok edilmesi ya da sahipsiz bırakılmasının kent kimliğine telafisi mümkün olmayan zararlar vereceğini dile getirdi.
Ekrem Murat Zaman, Kent Kitaplığı projesinden Zonguldak Belediyesi’nin vazgeçtiğinin kendilerine bildirildiğini açıkladı. Belediye Kültür Merkezi’nde depolanan Karbonifer Arşivi’nin geri alınmasının istendiğini belirten Zaman, bu kararın 2025 yılı Ekim ayında, Belediye Kültür Merkezi Müdürü aracılığıyla sözlü olarak iletildiğini söyledi. Bu gelişmenin kendileri için büyük bir hayal kırıklığı olduğunu ifade eden Zaman, “Umudumuzu yitirmeden bekliyorduk ama bu sonucu gerçekten beklemiyorduk” sözleriyle yaşanan kırılmayı dile getirdi.
ARŞİV BUGÜN ZTDO'YA TAŞINDI..
Zonguldak Belediyesi’nin kararı doğrultusunda Karbonifer Arşivi, 15 Aralık 2025 itibarıyla Belediye Kültür Merkezi’nden çıkarıldı. Arşivin zarar görmemesi için Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Metin Demir devreye girerek destek verdi ve arşiv odası tahsis edildi. Ve arşiv taşındı.
Ancak arşivin geleceğine dair net bir planın olmaması, endişeleri daha da artırıyor.
ZONGULDAK KENDİ HAFIZASINA NEDEN SAHİP ÇIKAMIYOR?
Karbonifer Arşivi’nin bir kez daha belirsizliğe sürüklenmesi, kent kamuoyunda aynı sorunun yeniden yüksek sesle sorulmasına neden oldu:
Zonguldak, kendi tarihine ve hafızasına neden sahip çıkamıyor? Bu soru, yalnızca bir arşivin akıbetini değil, kentin kültürel mirasa bakışını ve geleceğe nasıl bir miras bırakmak istediğini de sorgulatıyor. Zonguldak’ın 160 yıllık belleği, bir depodan diğerine taşınarak değil; korunarak, sahiplenilerek ve halka açılarak yaşatılmayı bekliyor.
